وقتی بیل کلینتون برای ریاست جمهوری انتخاب شد، کرکس ها ی نو محافظه کار دولت ژرژ بوش (پدر) یک اتاق فکری ایجاد کردند و آن را «طرح برای قرن نوین ایالات متحدۀ آمریکا» نامیدند. سال 2000، آنها پرونده ای تحت عنوان «باز سازی دفاع ایالات متحده : استراتژی، نیروها و منابع برای قرن نوین» منتشر کردند. آنها با تکیه به پروندۀ «راهنمای سیاست دفاعی» اعلام کردند که :«ایالات متحده باید به اندازۀ کافی نیرو در اختیار داشته باشد تا بتواند به سرعت و هم زمان آنها را در چندین جنگ گسترش دهد و پیروز شود، و پنتاگون باید محاسبه کند که چه  نیرویی برای محافظت دائمی و همیشگی منافع ایالات متحده در اروپا، آسیای شرقی و در خلیج (خلیج فارس) ضروری خواهد بود». (26)

نکتۀ جالبی که در این پرونده مشخص شده این است که : «از چند دهۀ پیش ایالات متحده در جستجوی افزایش حضور دائمی خود در خلیج (خلیج فارس) بود تا امنیت منطقه را به عهده بگیرد. در نتیجه جنگ نا تمام مانده علیه عراق فورا ضرورت حضور نظامی ایالات متحده را در خلیج فارس و مسئلۀ رژیم صدام حسین را به شکل بارزی مطرح ساخت».(27)

با این وجود، با توصیه برای افزایش بودجۀ دفاعی و گسترش امپراتوری ایالات متحده در سر تا سر جهان، و ضمیمه سازی قدرت مخرب چندین کشور در جنگ های بزرگ پی در پی، در پرونده قید شده است که «علاوه بر این، روند تحولات، حتی اگر موجب تحولات انقلابی گردد، احتمالا دراز مدت خواهد بود، مگر این که حادثۀ مصیبت باری به وقوع بپیوندد و مانند واقعۀ پرل هاربر نقش کاتالیزور را بازی کند (28).»
این واقعۀ فرضی یک سال بعد با عملیات تروریستی 11 سپتامبر به حقیقت پیوست. بسیاری از نویسندگان این پرونده و اعضای «طرح برای قرن نوین آمریکا» به مقامات اداری در دولت بوش منتسب شدند و طرح خود را پس از «پرل هاربر جدید» به اجرا گذاشتند.

طرح برای جنگ «پیش از این در سال های 1990 در اتاق های فکری راست افراطی تدارک دیده شد، سازمان هائی که در بطن آن مبارزان جنگ سرد، محافل سرویس های مخفی، فرقه هائی از کلیسای پروتستان، شرکت های نفتی و اسلحه سازی برای نظم نوین جهان نقشه می کشیدند». برای دستیابی به چنین هدفی، یعنی تثبیت سیطرۀ دراز مدت بر تمام منابع کرۀ زمین و اطمینان حاصل کردن از ضعف تمام رقبای پتانسیل «ایالات متحده به تمام امکاناتش نیازمند خواهد بود – دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی، و حتی جنگ تجاوزکارانه -».

بین افرادی که عضو محفل طرح قرن نوین ایالات متحدۀ آمریکا بودند، می توانیم از شخصیت های زیر نام ببریم : دیک چینی نخست وزیر، لویس لیبی فرماندۀ مرکز فرماندهی در دولت چینی، دولاند رامسفلد وزیر دفاع، پل ولفویچ معاون رامسفلد، پیتر رودمن مسئول امور امنیت جهانی، جان بولتون مشاور دولتی برای کنترل اسلحه، ریچارد آرمیتاژ معاون وزیر، ریچارد پرل معاون وزیر دفاع در دولت ریگان، امروز ریاست امور سیاست دفاعی را به عهده دارد، ویلیام کریستول مدیر طرح قرن نوین ایالات متحدۀ آمریکا . مشاور بوش که به مغز متفکر رئیس جمهور مشهور بود، و زلمی خلیل زاد که نمایندگی ایالات متحده در سازمان ملل متحد را به عهده داشت، و سپس سفیر آمریکا در افغانستان و عراق پس از تغییر رژیم(29).

«شطرنج بزرگ» برژینسکی

زبیگنیو برژینسکی مشاور قدیمی امنیت ملّی ایالات متحده :

برژینسکی در کتابش تحت عنوان «شطرنج بزرگ» که به سال 1997 منتشر شد، خطوط اصلی استراتژی ایالات متحده را در سطح جهانی ترسیم کرد. او می گوید : «برای ایالات متحده، اساسی ترین مسئلۀ سیاسی مرتبط به اورآسیا (اروپا-آسیا) است. از پانصد سال پیش تا کنون، امور جهانی توسط قدرتهای اورآسیا تعیین شده و ملت هائی که برای تسلط منطقه ای علیه یکدیگر جنگیده اند، در پی کسب قدرت جهانی بوده اند.» و اضافه می کند که «در نتیجه مداخلۀ ایالات متحده در اورآسیا از حساسیت خاصی برخوردار است». اورآسیا (اروپا-آسیا) بزرگترین قارۀ جهان و محور جغرافیای سیاسی یگانه ای را تشکیل می دهد. قدرتی که بتواند بر اورآسیا تسلط یابد، از دیدگاه اقتصادی دو سوم پیشرفته ترین و تولید کننده ترین مناطق جهان را در اختیار خواهد داشت. با یک نگاه ساده به نقشه مشاهده می کنیم که تسلط بر اورآسیا در عین حال تقریبا به شکل ساختاری به معنای تسلط بر آفریقا نیز هست(30)».

او در پی تدارک استراتژی برای امپراتوری ایالات متحده به این نتیجه می رسد که : «ضروری است که هیچ مخالفی و هیچ قدرتی که بتواند بر اورآسیا مسلط شود و در نتیجه حاکمیت ایالات متحده را به چالش بکشد وجود نداشته باشد. هدف از نگارش این کتاب، در نتیجه روشن ساختن جغرافیای سیاسی اورآسیا به شکل عمیق است(31) ».

سپس توضیح می دهد که : «عبور از دو مرحلۀ بنیادی ضروری است : نخست این که، باید دولت های اورآسیائی فعال در زمینۀ جغرافیای سیاسی را که قابلیت ایجاد تحول احتمالی و معنی دار در تقسیمات بین المللی قدرت را دارا می باشند شناسائی کرد، و اهداف اصلی خارجی آنها و نخبگان سیاسی شان و در نتیجه خواست های احتمالی آنها را در چنین رویکردهائی تحت نظر داشت. در مرحلۀ دوم، تدارک راهکارهای سیاسی خاص برای جلوگیری، حذف و کنترل تداوم آن(32).»

چنین امری به این معنا است که باید دولت هائی را که به شکل بلقوه می توانند به محور توازن نیروها در منطقه تبدیل شوند و به سیطره و نفوذ ایالات متحده پایان ببخشند شناسائی کرد، و سپس باید از این دولت ها «جلوگیری» کرد و یا آنها را «حذف و یا تحت کنترل درآورد».

ایران یکی از این نمونه دولتها خواهد بود : این کشور یکی از بزرگترین تولید کنندگان نفت در جهان است، و از دیدگاه استراتژیک نیز در وضعیت بسیار مهمی در محور اروپا، آسیا و خاورمیانه قرار دارد. ایران قابلیت ایجاد تغییر و تحول در توازن نیرو در اورآسیا را دارا می باشد، اگر با روسیه یا چین به شکل تنگاتنگ متحد شود و یا با هر دو. ایران می تواند نفت مورد نیاز آنها را تأمین کند و حتی منطقۀ نفوذی در خلیج در اختیار آنها بگذارد و بر این اساس حاکمیت ایالات متحده در منطقه را به مخاطره بیاندازد.»

برژینسکی با حذف هر گونه ظرافت دربیان تمایلات امپریالیستی اش می نویسد :«برای بیان مطلب با واژگانی که یادآور دوران خشونت بار امپراتوری های قدیمی است، سه امر اجباری در جغرافیای سیاسی چنین خواهد بود : پیشبینی تبانی و حفظ وابستگی امنیتی بین اقمار تحت فرمان، تأمین امنیت فرمانبرداران و توجه به خصوصیت نفوذ پذیرشان، و سرانجام جلوگیری کردن از این امر که بربرها با یکدیگر متحد شوند(33).»

برژینسکی به جمهوری های آسیای مرکزی اشاره می کند و آنها را «بالکان اورآسیا» می نامد و دربارۀ این موضوع می نویسد : «علاوه بر این، از دیدگاه امنیتی و در مقطع بلند پروازیهای تاریخی در رابطه با جمهوریهای آسیای مرکزی، دست کم سه همسایۀ جانبی آنها، قدرتمندترینشان یعنی روسیه، ترکیه و ایران حائز اهمیت هستند، و به همین گونه چین که تمایلات سیاسی فزاینده ای را در منطقه نشان می دهد. ولی بالکان اورآسیا گنجینۀ اقتصادی بلقوه ای را تشکیل می دهد و خیلی مهمتر از این مسائل است : منابع عظیمی از گاز طبیعی و نفت در این منطقه ذخیره شده است، و علاوه بر این مواد معدنی و طلا (34).»

برژینسکی در نوشته هایش می افزاید : «نتیجه این است که منافع اصلی ایالات متحده ایجاب می کند که اجازه ندهد هیچ قدرتی به تنهائی بر این فضای جغرافیای سیاسی تسلط بیابد و جامعۀ بین المللی از دیدگاه اقتصادی و مالی، بی هیچ مانعی، به این منطقه دسترسی داشته باشد(35)».

این است نمونۀ بارزی از نقش ایالات متحدۀ آمریکا به عنوان ابزار امپراتوری : کشوری که سیاست خارجی امپریالیستی را برای حفظ وضعیت استراتژیک خود به کار می برد ولی مهمترین هدف آن، مقدما تأمین امنیت «گنجینۀ اقتصادی» برای «جامعۀ بین الملل» است. به عبارت دیگر، ایالات متحده حاکمیت امپراتوری در خدمت منافع مالی بین المللی است.

برژینسکی در عین حال هشدار می دهد که «ایالات متحده باید جبهۀ خود را در رابطه با اتحادیه های منطقه ای که در پی حذف او از اورآسیا هستند و جایگاهش را به عنوان ابر قدرت جهانی تهدید می کنند، روشن سازد(36)». در نتیجه او تاکتیک و راهکارهای نفوذی را برای پیشگیری از خیزش اتحادیۀ مخالف را مقدم بر همه مطرح می کند که دیر یا زود در پی حذف اولویت ایالات متحده برخواهند آمد. بر این اساس «وظیفۀ فوری عبارت است از کسب اطمینان از این امر که هیچیک از دولتها یا اتحادیه ها توان حذف و تنزل نقش تعیین کنندۀ ایالات متحده در اورآسیا را نداشته باشد(37)».

جنگ علیه تروریسم و امپریالیسم افراطی

 سال 2000، پنتاگون پرونده ای تحت عنوان «ترکیب چشم انداز2020»(38)، که مختصرا طرحی را که «تسلط در تمام وجوه» می نامد، به عنوان الگو برای وزارت دفاع در آینده، توضیح می دهد. «تسلط در تمام وجوه به این معنا است که قابلیت نیروهای ایالات متحده، به تنهائی یا با هم پیمانان، باید به شکلی باشد که هر رقیبی را متقاعد سازد و هر وضعیتی را برای مجموعه عملیات نظامی تحت کنترل داشته باشد.»

در این پرونده، ابتدا تسلط در تمام وجود در تمام جنگها، از جنگ هسته ای تا جنگ های گسترده، و درگیری های کوچک مطرح شده و سپس وضعیتهای نامشخصی مانند حفاظت از صلح و کمک های بشر دوستانه که الزاما به جنگ نیاز مند نیست ضمیمه شده است».

در عین حال نوشته شده است که «تدارک و گسترش شبکۀ اطلاعات جهانی برای ایجاد فضای مناسب در رابطه با اجرای تصمیمات ضروری است (39)».

به همان شکلی که الن وود اقتصاددان توضیح داده است، «تسلط بی مرز اقتصاد جهانی و کشورهای متعددی که آن را اداره می کنند، هم زمان فعالیت نظامی بی مرزی را، در نیت و در موعد، ایجاب می کند(40)». و می افزاید : « تسلط امپراتوری بر اقتصاد سرمایه داری جهانی واجد تعادل خاص و متناقضی بین الغای رقابت و حفظ شرایطی می باشد که مولد بازار و منافع در اقتصاد رقابتی است. در این جا ما با بنیادی ترین تناقضات نظم نوین جهانی روبرو هستیم(41).»

پس از 11 سپتامبر، «دکترین بوش» به اجرا گذاشته شد. این دکترین مدعی بود «که مجاز است تا به شکل انحصاری و یک جانبه، در هر کجا و در هرزمانی دست به حملۀ پیشگیرانه بزند، و از هر قرارداد بین المللی نیز آزاد است. و علاوه بر این می بایستی از قدرت نیروهای خود اطمینان حاصل می کردند که قادر به چیرگی بر هر رقیب پتانسیلی باشد که به امید برتری جوئی و یا رویاروئی با ایالات متحده  در فکر گسترش نیروهای نظامی خود می باشد(42)».

ناتو نخستین تهاجم زمینی در تمام تاریخ پیدایش خود را با تهاجم و اشغال افغانستان در اکتبر 2001 به اجرا گذاشت. در واقع، جنگ علیه افغانستان، با قطع معاملۀ مهم لولۀ نفتی بین شرکت های نفتی غرب و طالبانی ها، پیش از 11 سپتامبر طرح ریزی شده بود. سازماندهی خود جنگ در تابستان 2001 انجام گرفت. و طرح عملیاتی برای جنگ در اواسط اکتبر تعیین شده بود(43).

از دیدگاه جغرافیای سیاسی، افغانستان اهمیت فوق العاده ای دارد، زیرا «عبور تمام سوخت فسیلی دریای مازندران از طریق روسیه یا آذربایجان کنترل سیاسی و اقتصادی روسیه را در رابطه با جمهوری های آسیای مرکزی افزایش خواهد داد، یعنی موضوعی که مشخصا غرب طی 10 سال از آن پیشگیری کرده است. و اگر از ایران عبور می کرد، موجب قدرت بیشتر دولتی می شد که ایالات متحده در پی منزوی ساختن آن است. ارسال سوخت از طریق چین نیز، با قطع نظر از تمام موضوعات استراتژیک، مخارج هنگفت و بازدارنده ای را در بر می گرفت. در نتیجه اگر لولۀ نفتی از افغانستان عبور کند، به ایالات متحده این امکان را می دهد که در تأمین انرژی مورد نیازش تنوع ایجاد کند و در عین حال در بازاری نفوذ کند که بیشترین منافع را برای او در بر دارد(44)».

همان گونه که «سانفراسیسکو کرونیکل» مشخصا توضیح داده است، کمتر از دو هفته پس از حملۀ 11 سپتامبر، «فراسوی تصمیم ایالات متحده برای انتقام گیری از عملیات تروریستی، و فراسوی احتمال جنگ های پایان ناپذیر که طی ماه ها و سال های آینده بیشتر موجب تلفات انسانی بین شهروندان خواهد شد، دلایل پنهان در راه اندازی جنگ علیه تروریسم را می توان در یک کلمه به شکل خلاصه گفت : نفت».

این روزنامه علاوه بر این می نویسد : «نقشۀ پناه گاه های تروریست ها و اهداف تعیین شده در خاورمیانه و در آسیای مرکزی در عین حال، و در شرایط فوق العاده، نقشۀ اصلی منابع انرژی جهانی در قرن بیست و یکم است. دفاع از این منابع انرژی، به جای آن که رویاروئی ساده دلانه بین اسلام و غرب باشد، نخستین جرقۀ منازعات جهانی خواهد بود که طی دهه های آینده ادامه خواهد یافت».

در کشورهای متعددی که بین  تروریسم، نفت و ذخیرۀ گاز – نه بر حسب اتفاق  - نقطۀ مفصلی وجودار، برای ایالات متحده و غرب نیز سرمایۀ مهمی به شمار می آید، بین این نوع کشورها می توانیم از عربستان سعودی، لیبی، بحرین، امارات عربی، ایران، عراق، مصر، سودان، الجزایر، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان، چنچنی، گرجستان و شرق ترکیه نام ببریم.

نکتۀ مهم، «این منطقه شامل بیش از 65 درصد تولید جهانی نفت و گاز طبیعی است».

به همچنین، «به شکل اجتناب ناپذیری خیلی ها جنگ علیه تروریسم را به عنوان جنگ جنگ به حساب ایالات متحده می بینند، و در عین حال به حساب شورون، اکسان موبیل، و آرکو، توتال – فینا – الف فرانسوی، بریتیش پترولیوم و شرکت هلندی رویال دوچ شل و دیگر غول های چند ملیتی که صد ها میلیارد دلار در این منطقه سرمایه گذاری کرده اند(45)».

جزء اسرار نیست که جنگ علیه عراق به شکل تنگاتنگ در رابطه با نفت بود. در تابستان 2001، دیک چینی یک یگان مداخله در امور انرژی را سازماندهی کرد، که شامل ملاقاتهای زنجیره ای قویا سرّی بود که سیاست انرژی ایالات متحده را بررسی و تعیین می کرد.

طی این ملاقاتها، و به همین گونه از طریق امکانات ارتباطاتی دیگر، چینی و مشاورانش با نمایندگان عالی رتبه و مدیران شل، بریتیش پترولیوم، اکسان موبیل، شورون و کونوکو(46) گفتگوهائی داشتند. وقتی که پیش از 11 سپتامبر گردهم آیی تشکیل شد و پیش از این که حرف جنگ علیه عراق مطرح باشد، پرونده هایی که مناطق نفتی، لولۀ نفت و گاز، پالایشگاه و پایانه ها را نشان می داد مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. «روی  پرونده های سعودی و اماراتی نقشه ای از تمام مناطق نفتی، لولۀ گاز و نفت، پالایشگاه و پایانه در هر یک از کشورها دیده می شد(47).»

از این تاریخ، رویال دوچ شل و بریتیش پترولیوم هر دو قراردادهای مهمی برای توسعۀ نفت عراق دریافت کردند(48).

جنگ علیه عراق، و به همین گونه جنگ علیه افغانستان، برای منافع استراتژیک در این منطقه صورت گرفت : بخش مهمی از این منافع به ایالات متحده تعلق دارد، و به طور کلی منافع غرب.

این جنگ ها مشخصا به هدف حذف، تهدید یا جلوگیری از قدرت های منطقه ای راه اندازی شد، و به همین گونه برای ایجاد دهها پایگاه نظامی تا قاطعانه حضور امپراتوری را اعلام کنند. هدف از چنین جنگ هائی بازیگران مهم منطقه و به ویژه محاصرۀ روسیه و چین بود که آنها را در دسترسی به نفت و گاز منطقه تهدید کنند. ایران از این پس از دو سو به محاصره درآمده است، عراق در غرب و افغانستان در شرق.

نتیجه

نخستین بخش این نوشته خطوط اصلی استراتژی امپراتوری ایالات متحده و ناتو را ترسیم کرد که  پس از فروپاشی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، ورود به نظم نوین جهانی را اعلام کرد. هدف اصلی محاصرۀ روسیه و چین و جلوگیری به عمل آوردن از پیدایش یک ابر قدرت نوین بود.

ایالات متحده می بایستی از حاکمیت امپراتوری خود دفاع می کرد و در خدمت منافع مالی بین المللی نظم نوین جهان را بر پا می ساخت. بخش بعدی این نوشته «انقلاب رنگی» را در اروپای شرقی و آسیای مرکزی مورد بررسی قرار می دهد که هم چنان سیاست جلوگیری از روسیه و چین برای دسترسی به منابع اصلی گاز طبیعی و لوله های نفتی را ادامه می دهد. انقلاب های رنگی نیروی اصلی استراتژی جغرافیای سیاسی است و تحلیل آنها برای درک نظم نوین جهان ضروری بود.

یادداشت

متأسفانه درج یادداشتها امکان پذیر نشد. برای این منظور در صورتی که ضرورتی وجود داشته باشد می توانید به متن اصلی مراجعه کنید.

38) Joint Vision 2020

مترجم : اصطلاح به انگلیسی در متن فرانسه نوشته شده و من به شکل [ترکیب چشم انداز 2020] ترجمه کردم. ممکن است در جای دیگری به شکل دیگری ترجمه شده باشد. هشدار این ترجمۀ تردید آمیز را برای خوانندگان ضروری دانستم. پرونده مرتبط است به تحولات نیروهای نظامی آمریکا. و معرف نیروهای مابین نظامی به عنوان کلید موفقیت عملیاتی به دلیل انعطاف پذیری و ظرافت اجرائی است. علاوه بر این یادآور می شود که برتری اطلاعات برای پیشبرد قابلیت های عملیاتی در نیروهای مابین نظامی ضروری می باشد، و بینشی را مطرح می کند که روی اهمیت ابتکارات تکنولوژیک و تکنیک تکیه دارد، و مشخص می کند که این ابتکارات باید با ابتکارات و نوآوری در زمینۀ سازمان و دکترین همراه باشد. سرانجام این پرونده «بینش پیکرۀ تمام عیار تسلط » را مطرح می کند...